Matka Boska Swarzewska w regionalnej literaturze, pieśni i poezji religijnej

Nie wolno nigdy zapominać, iż rzeczywistość jest inna niż języki, któ­rymi ją w swej ludzkiej ograniczoności wyrażamy. Chcąc dopełnić obraz kultu Maryi, poczynając od średniowiecza polskiego, należy podkreślić istotny jego rys, który trwa po dzień dzisiejszy - Maryja jest związana z grzesznikami. Jest Ona bowiem najwyższą potęgą orędowniczą, trybunałem laski. Dziewica jawi się jako Królowa w majestacie u boku Pa­na Sprawiedliwości. Istnieje jakieś porozumienie pomiędzy Nią a ludzką słabością. Nie można powiedzieć, że Maryja zwalnia od prawa, ale rozpo­rządzając władzą prawie nieograniczoną, wstawia się za nami, którzy sprzeniewierzamy się prawu. Jest Ona Ucieczką grzesznych. Przed Maryją, zwłaszcza w Jej sanktuarium, staje człowiek grzeszny i pobudza się do skruchy. Skrucha jest chwilą wtajemniczenia i jedynym sposobem przekształcenia swojej przyszłości. Grecy w swych gnimicznych aforyzmach powtarzali często: nawet bogowie nie potrafią zmienić przeszłości. Ujemną stroną takiego przekonania byłoby utwierdzenie się w swojej grzeszności, jako w stanie, z którym się godzimy. Pozory takiej postawy dają się zauwa­żyć w duchowości człowieka średniowiecza a również, jeśli nie bardziej, w duchowości naszego wieku - że nie uczęszcza się na mszę św., ale odbywa się pielgrzymki do miejsc słynących cudami Matki Bożej. Takie postawy przybierają ci „quasi" pielgrzymi, a bardziej piesi turyści, stanowiący „ogo­ny" naszych kompanii pielgrzymich. Maryja przecież nie zwalnia nas z przykazań, lecz umożliwia doczekanie tej chwili, kiedy dusza nasza do­rośnie do poziomu tych przykazań. Maryja jest symbolem obecności Boga w tych nawet miejscach, które leżą poza obrębem Jego domu: na progu, na rozstajach, na trasach pielgrzymich... wszędzie, gdzie tkwi odruch dobrej woli.

Wydaje się, że Maryja nie stała się dotąd jeszcze dla literatury źródłem natchnienia, jakim by dla niej być powinna. Jest trudno, bez nale­żytego natchnienia, kazać mówić Tej, która była Milczeniem, jak i Temu, który był Słowem. Wymowne są w tym miejscu słowa Coventry Patmore'a:

„Dla poezji jedynym tematem absolutnie pięknym i doskonałym jest małżeństwo Najświętszej Panny"²⁴⁵.

Żywotność kultu Swarzewskiej Królowej Polskiego Morza znalazła odbicie w twórczości religijnej i świeckiej, choć wydaje się, że wymiar ten jest dość skromny²⁴⁶.

Twórczość Augustyna Necla (zm. 1977) w kilku pozycjach książko­wych, poświęconych historii Kaszub pomocnych, odwołuje się do Tej w Swarzewie, która gromadzi wokół siebie swoich czcicieli²⁴⁷.

W literaturze regionalnej, w kilku mniejszych utworach poetyckich, znajdujemy strofy poświęcone Swarzewu. Józef Ceynowa w wierszu „Swarzewska legenda”²⁴⁸ w gwarze kaszubskiej opowiada legendy o Matce Bo­skiej Swarzewskiej.

"...lud prosty, lud święty
czcił wiedno Jij Miono w polu i w boce,
w Nij widzeł tarczę przed Smętka zawziętym,
z Nij moc czerpał w swoji cęści roboce.
...w pieśniach Ją sławił po zemji i morzu,
a wiedno Jij składał żece swe częste,
bo wiedzoł, że Smętka zmóc mu pomoże".

W poetyckich strofach ukazał odpustowy nastrój Swarzewa, poeta ka­szubski A. Majkowski - „Na Swarzewską Matkę Boską”²⁴⁹. Podobny te­mat podjął J. Ceynowa - „Na odpusce w Swórzewie"²⁵⁰. Autor odtworzył klimat odpustów międzywojnia.

Franciszek Fenikowski nawiązał do tragicznego września 1939 r. w wierszu „Swarzewską Panna", podkreślając trwanie w doli i niedoli z wier­nym ludem kaszubskim²⁵¹. To trwanie ze swoim ludem przedstawił J. Cey­nowa w 1940 r. w wierszu „Swarzewską zanuć pieśń"²⁵² Tym wierszem au­tor pocieszał współwięźniów w obozie jenieckim.

Na wyróżnienie zasługuje utwór Klemensa Derca - „Kolęda Swarze­wską"^253.

Znaczącą grupę literacką stanowią pieśni, w których pobrzmiewa echo kultu Matki Boskiej Swarzewskiej. Oryginalnych pieśni jest stosunko­wo mało. Większość to przerobione - „nagięte" pieśni maryjne ogólnie znane. Bardzo autentycznie brzmią tutaj pieśni maryjne, w których występują wątki morskie, mówiące o gwieździe morza. W znanej pieśni do Matki Boskiej Częstochowskiej - „Gwiazdo śliczna wspaniała, Częstochowska...", tu w Swarzewie śpiewa się „Swarzewską" z nieco jednak inną melodią. W Swarzewie inaczej przemawia do ludzkiej wyobraźni pieśń: „O, której berła ląd i morze słucha". Pieśnią plasującą się znakomi­cie w życiu i pracy nadmorskiego ludu jest pieśń: „Do Twej dążym kaplicy".

Powszechnie znaną w Swarzewie jest oryginalna, związana z tym san­ktuarium, pieśń „Bolesna Matko Zbawiciela Pana”:

„Bolesna Matko Zbawiciela
Pana W cudownym Obrazie ukoronowana,
Nad studnią swarzewską jesteś objawiona,
W całym powiecie jesteś rozsławiona.

W kościele swarzewskim teraz przemieszkiwasz
Z tymże Jezusem wespół odpoczywasz,
Dokąd z różnych stron ludzie przybywają,
I w utrapieniach pociech doznają.

Chorzy, kalecy, którzy nawiedzili
To miejsce, zdrowi w swój dom powrócili,
W różnych potrzebach ludzie gromadzeni
Byli i będą przez Cię pocieszeni.

Bolesna Matko Jezusa Miłego
Na Twoim łonie spoczywającego;
Do Ciebie wszyscy serdecznie wołamy,
Prosimy Cię, Panno przyczyń się za nami.

Do Syna Twego Jezusa Miłego
Jako do Ojca ludu strapionego,
Żeby się raczył nad nami zmiłować,
A w swej świętej nas opiece chować.

Wejrzyj na serce nasze upokorzone,
Wspomnij na miejsce to owe ulubione,
Gdzie sobie Panno przybytek obrała,
Prosimy Cię, byś nas w opiece swej chowała.

Najświętsza Panno, Boża Rodzicielko!
Nas, dziatek Twoich ona Wspomożydelko!
Racz na nas wspomnieć, swoje domowniki,
A gdzie potrzeba, ratuj swe grzeszniki.

Daj się poprawić z grzechu zstarzałego,
Uproś nam nieba u Boga naszego,
Żebyśmy Ciebie z Twym Synem społecznie
Wszyscy chwalili na wiek wieków wiecznie! Amen".