Madonna Swarzewska utrzymuje i kształtuje ducha polskiego wśród Kaszubów w latach niewoli
Swarzewo, jak cale Pomorze odnotowało nieliczne okresy pokoju i ustabilizowanej władzy. Dlatego cudem czasów, ucisku i niewoli, sprawiła - Swarzewska Madonna - skupiając przy sobie i krzepiąc w duchu narodowym, integrując lud Pomorza przy sobie, w polskiej mowie i wierze katolickiej. Wielowiekowa obecność pielgrzymów Pomorza Gdańskiego przed obliczem Swarzewskiej Pani była i jest rękojmią nadziei. W kończącym się XX w., szczególnego zniewolenia w sferze ducha, kiedy wielu głosi „prawo do szczęścia", a jednocześnie depcze prawo do życia, pielgrzymi akumulują siły duchowe dla stale odradzającej się ewangelizacji. Pielgrzym z pogłębionym życiem Bożym szczególnie pomaga w odnawianiu więzów między wartościami tego świata, ich chrześcijańską podstawą. Ludziom szukającym szczęścia ten pielgrzymi Kościół „w drodze" proponuje ideał świętości. Pielgrzym zawsze był przedziwnym świadkiem tajemnic Bożych, potrzebnych tym którzy pozostali w domu. Świadectwo i refleksja pielgrzymów pomaga połączyć przeszłość, często bolesną, z niepewną przyszłością. W pielgrzymich wspólnotach zebranych w Swarzewie łatwiej się rozumie, co czynić, by umacniała się jedność i rozwijała współpraca między osobami i wspólnotami, jak kształtować zdrowe relacje między Kościołem a społeczeństwem. Tylko odnawiający się duchowo pielgrzymi są zdolni przezwyciężać dawne urazy i obecne podziały, dzięki tajemniczej i głębokiej więzi, którą wprowadza w serca ludzi Jezus i Jego oraz nasza Matka.
Z „obrazu-mapy" i „Krótkiej historii" odczytujemy przekonanie o roli kultu Matki Boskiej w Swarzewie w utrzymaniu polskości i katolicyzmu w pierwszej połowie wieku XVI280. Wprawdzie około 1550 r. protestanci zajęli kościół w Swarzewie, ale na bardzo krótki czas281.
W czasie potopu szwedzkiego cudem obrony Jasnej Góry było pobudzenie nadziei między innymi wśród Kaszubów - czcicieli Matki Boskiej
Swarzewskiej, którzy wiernie Jej broniąc, byli pomni, że wydanie Jej cudownego wizerunku w ręce protestanckich najeźdźców, łączyłoby się z poddaniem się okupantowi282.
Wiosną 1793 r. zaborca pruski opanował Pomorze Gdańskie z nim również Swarzewo. Rozpoczął się trudny okres walki o polskość i katolicyzm Kaszub. W zmaganiach tych wyjątkową rolę odegrali duchowni, wśród których wyróżnił się ojciec Ambroży ofm, franciszkanin, ze skasowanego przez Prusaków klasztoru w Wejherowie. Ojciec Ambroży - w życiu świeckim Wawrzyniec Lewalski, urodzony w roku 1843 w Bałówkach w ziemi lubawskiej. Uczęszczał do Progimnazjum w Kurzętniku, przyjęty do septymy 30.08.1858 r., opuścił zakład w roku 1865. W Gimnazjum Chełmińskim zdał egzamin do wyższej secundy. Opiekował się nim obok matki, ojczym Mateusz Górzyński z Gwiździn. Wstąpił do OO. Reformatów. Po kasacji klasztorów przez rząd pruski zamieszkał w Swarzewie, pełniąc gorliwie obowiązki kapłańskie. Umarł jako ostatni reformata konwentu wejherowskiego, dnia 24.12.1924 r., mając 82 lata. Spoczywa na cmentarzu, tuż przy kościele swarzewskim283.
W tym trudnym dla Pomorza i Kaszub wieku XIX znakomitą rolę odegrało sanktuarium swarzewskie z całokształtem zwyczajów i tradycji, które tu wyksztaltowały się przez wieki. Zdecydowaną rolę odegrało duchowieństwo polskie w walce o utrzymanie polskości wśród Kaszubów284. W kazaniach głoszonych zwłaszcza tu w Swarzewie, dominował wątek: „Prusacy nie są w stanie religii katolickiej i polskości wyrwać z serc ludu, póki będzie się tu gromadzić u stóp Matki Boskiej Swarzewskiej. Ludu Kaszubski pamiętaj, że jesteś dzieckiem Polski, a Królowa Nieba, Matka Boska jest twoją Opiekunką"285. W okresie zaborów nastąpił spadek zorganizowanych pielgrzymek. Były one wizytówką przez długie wieki polskości tych ziem286. U stóp Swarzewskiej Matki gromadziły się rzesze Kaszubów w czasie niewoli, u Niej szukały pokrzepienia i tu wymodliły powrót „na Ojczyzny łono". Dlatego w roku 1920 mieszkańcy Warszawy, w dowód wdzięczności za przywrócenie Polsce dostępu do morza, ufundowali w Swarzewie krzyż przydrożny z napisem: „Zjednoczyłeś Boże ziemie. Zjednocz serca nasze"287.
Dzień uroczystej koronacji Matki Boskiej Swarzewskiej był świętem dla całego międzywojennego Wybrzeża Polski i Kaszub. Matka Boska Swarzewska od kilku wieków czczona przez pobożny lud kaszubski została uroczyście ogłoszona Królową Polskiego Morza.
Rolę swarzewskiego sanktuarium w walce o polskość i katolicyzm Kaszub podkreśla biskup Stanisław W. Okoniewski w przemówieniu poprzedzającym akt koronacyjny. Mocno zaakcentował przywiązanie ludu kaszubskiego do „wiary katolickiej i Ojczyzny". Uroczystość koronacyjną nazwał „nowym zbrataniem Kaszub z Polską", której lud Wybrzeża ofiarował największą swoją świętość, od lat z czcią najwyższą przechowywaną i strzeżoną, cudowną figurę swej Patronki - od dziś Królowej Polskiego Morza288. Biskup Okoniewski potwierdził wtedy, że „katolicyzm na Kaszubach był bardzo silnie związany z wielkim kultem Matki Boskiej Swa-rzewskiej"289.
280 Por. napis na „Obrazie -mapie": Sacellum Heelense ab haereticis devastatur et imagines ejiciuntur".
281 K u j o t, Fontes I-III, s. 11: „Ante 20 annis haeretici fuerunt".
282 Necel W., dz. cyt., s. 84-89.
283 MarikowskiA., Progimnazjum w Kurzctniku, jego nauczyciele i uczniowie 1858-68, Nowcmiasto n/Drw. 1931, s. 59.
284 N e c e l A., Nie izucim ziemi. Warszawa 1969.
285 N e c e l A., dz. cyt., s. 52 (słowa o. Ambrożego).286 S z u l i s t, dz. cyt. s. 63.
287 N e cel W., dz. cyt., s. 95.
288 Wielki Dzień Wybrzeża. „Gazeta Morska" 9 IX 1937.
289 Necel A., dz. cyt.,«. 51.